Караважжогийн ороо бусгаа амьдрал

Итали, 1606 он, Микеланжело Меризи да Караважжо зугтсаар явна. Түүнд ял тулгах гэсэн хүмүүс замаар нь мөшгөнө. Өөрийн огцом уур хилэнгээс болж энэ суут уран бүтээлч олон хэрэг төвөгт холбогдож явав. Харин энэ удаад тэрээр хүн амины хэрэгт холбогдсон ажээ.

Түүний толгойг авчирсан хүнд асар их үнэ амалж байсан цаг. Караважжо Ромыг орхиод аюулгүй байж болох өөр Италийн хотуудыг зориод байлаа. Караважжо зугтаж явахдаа ч өөрийн хамгийн сайн чаддаг зүйлээ л хийсээр байв…

Истер арлын энгийн эдийн засаг

Энд Лотка-Волтеррагийн хүн төрөлхтөн нь араатан, харин нөөц бол золиос гэсэн араатан-золиосын загвартай холбоотой дахин сэргээгдэх нөөц болон хүн амын өсөлтийн динамикийн хоорон дахь ерөнхий тэнцвэрийг авч үзэх болно. Энэхүү загвараа Истер арлын хөгжин дээшлэлт, унан буурахтай холбон үзэх болно. Нөөцийн дахин сэргээгдэх байдлыг ихэсгэснээр бид Полинезийн бусад хэсэгт ч жишээг авч үзэж болох юм. Бид өөр хүн амын илүүдэлтэй болон нөөцийн доройтолтой иргэншлийг ч тодорхойлж болно.

Махатма – 20-р зууны агуу сэтгэлтэн

Далайн умард зүгт, цаст уулсын өмнө зүгт орших оронг Бхарат варша гэж нэрлэдэг.

Ногоон, үржил шимтэй толгодууд, наранд гялтганах цэцэглэх модод, эрдэнэшиш сугсалзах талбайгаар дүүрэн орон. Дорно зүгт нь алтан цацраг гийсэн Энэтхэг орон гурван талаасаа далайн давалгааны эгшигт найгалзах наргил моддоор дүүрэн далайн эргээр хүрээлэгджээ.

Цацрагийн хяналт, аюулгүй байдлын үндэсний дэд бүтцийг сайжруулах чиглэлээр ОУАЭА-аас Монгол улсад хэрэгжүүлж буй төслүүдийн тойм, үр дүн

Чернобылийн атомын цахилгаан станцад гарсан ослын сургамж, хөрш зэргэлдээ орнуудын цөмийн технологийн хөгжил, манай оронд судалгаа шинжилгээ, аж үйлдвэр, эрчим хүч, эрүүлийг хамгаалах салбарт цөмийн технологи, цацрагийн үүсгүүрийг өргөнөөр хэрэглэх болсонтой уялдан, цацрагийн хамгаалалтын дэд бүтцийг сайжруулах, цацрагийн хяналтын албыг бэхжүүлэх асуудал чухлаар тавигдсан.

Токаймура дахь критик осол

Оршил

Цөмийн түлшний циклийн аюулгүй зарчим нь реакторын үйл ажиллагаанд үргэлж тусгагдсан байх ёстой. Учир нь Бага хэмжээний материалаас маш их хэмжээний энерги ялгарах процесс явагдаж байдаг. Шим мандалд тархвал маш их хор хохирол учруулах хангалттай хэмжээний цацраг идэвхт материалууд байдаг. Реактороос өндөр цацраг идэвхтэй хаягдал гардаг. Цөмийн түлшний циклийн нөгөө хэсэг нь хүн болон байгаль орчинд онцын хор хохирол учруулахгүй тул зарим орнуудад энэ талаарх зохион байгуулалт хангалтгүй байдаг. 

Хүнсний бүтээгдэхүүний цацраг идэвхийн хяналтын зарим дүнгээс

Н.Оюунтүлхүүр, Э.Нямдаваа, Д.Шадраабал, Г.Манлайжав, Ч.Улаанхүү  (УМХГ-ын Цацраг, тусгай хяналтын улсын алба)

Оршил

Олон жилийн туршид газар дээр ил цөмийн туршилтууд хийж байсан болон зарим улс орнуудад тохиолдсон цөмийн төхөрөмжийн ослуудын улмаас сүүлийн хагас зуун жилд дэлхийн гадаад орчин дахь үүсмэл цацраг идэвхт изотопуудын хэмжээ нэмэгдсэн учраас манай улсын экспорт, импортын хүнсний бүтээгдэхүүний цацрагийн хяналтын ажил эхэлсэн юм. Олон улсын атомын энергийн агентлагийн мэдээлснээр 1986 онд Чернобылийн атомын цахилгаан станцад гарсан ослын улмаас 2.9×1017 Бк идэвхтэй цацраг идэвхт цезий-137 эвдэрсэн реактороос агаар мандалд хаягдаж [1,2] гадаад орчинд тархсан бөгөөд үүний нөлөөгөөр баруун европын нутаг дэвсгэрт ихээхэн хэмжээний цацраг идэвхт уналт болсон билээ. Нэгэнт гадаад орчинд хуримтлагдсан цөмийн хуваагдлын бүтээгдхүүнүүд болох үүсмэл цацраг идэвхт изотопууд нь хоол хүнс, ундны ус, амьсгалын замаар дамжин хүний биед орж дотоод шарлагын эх үүсвэр болно.

Мөрдөгч эдийн засаг

Хүн бүхэн байгалийн зохиосон хүслийн тухай яруу найраг юм (Р.Чойном). Гэвч тэрхүү хүсэл гэгч зүйлс хэрхэн бий болж, хэрхэн биелэгдэж байгаа талаарх олон зүйлсийг эдийн засгийн онолоор тайлбарлаж болно. Бид олон зүйлийг ертөнц дээр тогтсон зүй тогтлын дагуу өөрийн эрхгүй хийж, үйлдэж байдаг. Үүний учир нь энгийн л нэгэн эдийн засгийн онолын ойлголт буюу хэрэглэгч, үйлдвэрлэгчдийн ханамжаа эсвэл ашгаа хамгийн их байлгах гэсэн хүсэлд захирагддагтай холбоотой. Энгийнээр хэлвэл хүн бүр нийгмийн хуулинд захирагддаг. Хүн нийгмийн л амьтан учраас үйл хөдлөл нь эдийн засгийн хуулиудаар тайлбарлагдана. Гэвч энэхүү “хууль” хэмээх ойлголт нь огт хувьсан өөрчлөгддөггүй статик шинж чанартай зүйл огт биш юм. Шилдэг эдийн засагчдийн ачаар эдийн засгийн онол улам шинэчлэгдэн баяжигдаж байдаг. Эдийн засгийн бүтээл бүрийг илэрхийлж буй уран зохиолын хэлбэр нь үе үеийн уншигчдын сонирхолыг ихээр татсаар байгаа билээ. Тэр дундаа эдийн засагч мөрдөгч 2-ын хоорондын холбооны талаар энэхүү эссенд өгүүлэх болно.

Оросын эдийн засгийн түүх

Дэлхийн хамгийн том газар нутгийг эзлэн оршиж буй Орос орон.   Энэ улсын ард түмэн 13-р зууны Монголчуудын эзлэн түрэмгийллээс Дэлхийн 2-р дайны нацист германчуудын заналхийлэл хүртэлх маш олон зовлонг туулан байж өнөөдрийн энэ их газар нутаг, баялагтайгаа үлдэж чадсан хүмүүс. 19-р зуунд хамжлагат ардууд чөлөөлөгдсөн ч 20-р зууны эцсээр л өөрсдийн жинхэнэ эдийн засгийн эрх чөлөөг олж авж чадсан юм. Тэд Агуу Петрийн хаанчлалын үед дэлхийд нөлөөлөгч томоохон гүрэн болж чадсан бөгөөд энэ хүчээ одоо ч алдаагүй, тодорхой хэмжээгээр хадгалсаар яваа хэмээн би боддог. Үүний хамгийн том илрэл нь яах аргагүй ЗХУ. Хүйтэн дайны нэгэн талыг тодорхойлогч байсан энэ гүрэн 70 жилийн туршид оршин тогтносон. Эдийн засгийн хувьд маш үр ашиггүй зарцуулалттай байсан хэдий ч төмөр хөшигний ачаар энэ бүхнийг барууны ертөнцөөс нууж чадсан байдаг. Тэглээ гээд хэзээ нэгэн цагт нурах нь тодорхой байсан энэхүү эдийн засгийн систем аврагдаж үлдэж чадаагүй. 1990-ээд оны шинэчлэлийн ачаар зөв замдаа бага зэргийн гажуудалтайгаар давхин орсон. Энэ бүх түүхэн үйл явдлуудын дараагаар ч Орос улс өөрийн гэсэн дэлхийд нөлөөлөх нөлөөллийн хүчээ алдаагүй л яваа юм.

Эртний Хятадын философи болон Маркс, Мао нарын үзэл

Сонгодог эдийн засгийн амин сүнс нь болсон капиталист нийгмийг эсэргүүцсэн Маркс, Мао хоёр. Тэдний хувьд чөлөөт зах зээл нь тэгш байдлыг үгүй хийн, анги давхаргын ялгааны улмаас ард иргэд маш ядуу байна гэдэг байж. Гэхдээ эдгээр 2 хүний үзэл бодол болоод социалист нийгмийг бүтээх арга нь өөр байсан. Хамгийн гол ялгаа нь Маркс диалектик материалист байсан бол Мао идеалист сэтгэлгээтэй байжээ. Тэдний хүсч байсан нийгэм мөн адил өөр өөр байсан. Карл Маркс хүн бүр тэгш утопи нийгмийг хүсч байсан бол Мао Зе Дун хувьсгалт ертөнцийг үгүй болгохыг хүсээгүй. Магадгүй ийм байсан болохоор л Марксын үзэл бүх социалист дэглэмүүдийн үндэс суурь болон ашиглагдаж, харин Маогийн эдийн засгийн шинэчлэлийн үр дүнд 20 сая тариачид өлсгөлөнгөөр нас барсан байж болох юм. Энэ 2 хүний үзэл бодолтой Хятадын эртний сургааль зарим нэг талаараа төстэй. Хүнлэг байдал, шударга ёсыг номлодог энэхүү эртний сургааль нь олон хүний хувьд амьдралын философи болсон байдаг. Марксын зарим нэг санаа нь хүртэл үнэхээр ижилхэн учраас энэхүү эссенд эртний Хятадын гүн ухааныг харьцуулан оруулж байгаа юм. Эцсийн үр дүнд хүн болгон л энх тайван, тэгш, шударга нийгэмд амьдрахыг хүсэмжилж байсан боловч аль ч социалист дэглэм энэ бүхнийг гүйцэлдүүлж чадаагүй.

Улс орны хөгжлийн тухай

Хэрэв энэ ойлголтыг нэгэн өгүүлбэрээр тодорхойлдог байсан бол дэлхийн олон улсуудын хувьд хөгжил гэдэг тийм ч асуудал байхгүй байх байсан. Үүнийг тодорхойлдог олон онол загварууд байдаг ч бүгд нийтлэг болон ялгаатай талуудтай. Хөгжил гэдэг үгийн утгаас харахад өөрийн одоогийн байгаа доогуур түвшингээ илүү дээшлүүлэх, сайн сайхан амьдрах эрмэлзэл гэж ойлгож болно. Угтаа хэн ч бусдаас доогуур амьдрахыг хүсдэггүй.