Хөгц мөөгөнцөр

Хөгц мөөгөнцөр нь мөөгний ангид хамаарагдах нэг эст доод мөөг юм.ž Хөгц мөөгөнцөр нь бусад организмуудаас ялгарах гурван шинж тэмдэгтэй. Үүнд:

1. Споруудаар үржинэ.

2. Мицель маягийн салаасан биетэй

3. Хлорофилл байхгүй

Хөгц мөөгөнцрүүд хлорофиллгүй учраас бэлэн органик нэгдлүүдээр хооллоно. Хөрс янз бүрийн эдлэл, хүнсний олон төрлийн бүтээгдэхүүний гадаргууд нимгэн хальс байдлаар ургадаг.ž Нойтон чийгтэй газар, байшингийн хана, булан, бууц тэжээлд элбэг байдаг. Зарим зүйл нь спиртийн эсэлт явуулдаг.

Хөгц мөөгөнцрийн бүтэц

Гиф гэдэг үрт утсыг үүсгэх ба энэ нь цаашаа мөөгхөн буюу мицель болж хувирна. Гиф тус бүр цитоплазм, нэг буюу хэд хэдэн бөөм бүрхүүл хальсаас тогтоно. Хөгц мөөгөнцрийн мицель таславч хамраар зааглагдаагүй байна. Ийм нэг эст хөгц мөөгөнцрийг фикомицет  гэнэ.

Мицель нь салаалсан нэг эсээс бүтсэн үзүүртээ зузаарч бөөрөнхий толгойг үүсгэж, түүний дотор спор оршино. Толгой нь гадна талдаа давс бүхий өргөстэй.

Хөгц мөөгөнцрийн үржил

Aspergillus flavus-ийн амьдралын цикл

žФикомицетүүд бэлгийн ба бэлгийн бус үржлээр үржинэ. žБэлгийн бус үржлээр үржихдээ нахиалж үрждэг. žБэлгийн үржлээр үржихдээ бэлгийн спор үүсгэж үрждэг.

žХөгц мөөгөнцрийн ач холбогдол

Хөгц мөөгнүүд нь олон төрлийн ач холбогдолтой. Өсгөвөрлөсөн хөгц мөөгнүүдийг хүнсний үйлдвэрлэлд хэрэглэдэг:

• Бяслаг (Penicillium spp.)
• tempeh (Rhizopus oligosporus)
• oncom (Neurospora sitophila)
• Quorn (Fusarium venenatum)
• Хиам
• Шар буурцгийн сүмс

Стилтоны бяслаганд идэж болох хөгц мөөг агуулагддаг.

Tolypocladium inflatum нь имуносупрессант эм циклоспориныг ялгаруулдаг. Үүнийг эрхтэн шилжүүлэн суулгасан өвчтнүүд хэрэглэдэг ажээ. Ashbya gossypii нь рибофлавины үйлдвэрлэлд хэрэглэгддэг бөгөөд модель организм юм.

Ихэнх хөгц мөөгний ялгаруулдаг ферментүүд нь ихэвчлэн ургамлын бүтцэнд ордог целлюлоз, пектинийг задалдаг ферментүүд байдаг.

Fusarium

žЯнз бүрийн өнгөтэй мицель үүсгэдэг. žХадуур хэлбэрийн конидыг үүсгэдэг. žКонидий нь мицель дээрээ эсвэл тусдаа бөөгнөрөн спорогони гэдэг нэрийг олно. žFusarium sporotruchiodes зүйл нь үет ургамлыг гэмтээдэг. Мөн малын арьсыг өвчлүүлдэг.

Mucor

žМицель нь салаалсан нэг эсээс бүтсэн үзүүртээ зузаарч бөөрөнхий толгойг үүсгэж, түүний дотор спор оршино. žТолгой нь гадна талдаа давс бүхий өргөстэй. žНойтон чийгтэй газар, байшингийн хана, булан, бууц тэжээлд элбэг байдаг. žЗарим зүйл нь спиртийн эсэлт явуулдаг.

Penicillium

žОлон эст мицельтэй, салаалсан мицелийн үзүүрт стеригма салбарлан түүний үзүүрт спор бүхий конидууд оршино. žБайгальд өргөн тархсан. Чийгтэй байр, агаар, өвс ногоо, малын тэжээл, хүнсний бүтээгдэхүүнд  тохиолдоно. žЭсэлтийн процесст муугаар нөлөөлнө.  Арвай соёолсон арвайг гэмтээдэг. žЗарим зүйлийг  эмийн бодис гарган авахад ашигладаг.

Phoma

žЭнэ хөгц мицель үүсгэдэггүй. žЧийгтэй байранд богино иштэй бөөгнөрсөн конид хэлбэрээр үржинэ. žЧихрийн манжин, алим, усан үзэм, жимсний дотор үржиж гэмтээдэгээс жимсний өнгө хувирч харлаад хорчийж хатдаг.

Aspergillus

Aspergillus niger-ийн бэлгийн бус үржлийн аппаратыг харуулсан электрон микрограф (Read et al., 1991)

Aspergillus нь 200 зүйлийг агуулсан хөгц мөөгний нэгэн төрөл юм. 1729 онд Италийн лам, биологич Пьер Антонио Мишели тус мөөгийг микроскопоор хараад католик сүмийн ариун ус түгээгч буюу аспергиллумтай адил харагдсан тул ийнхүү нэрлэсэн байна.

žОлон эст мицельтэй. Салаалж гарсан мицелийн үзүүр зузаарч түүнийг тойрон зүг бүр тийш стеригма салбарлана. Стеригмагийн үзүүрт спор агуулсан конид байрлана. žДулаан уур амьсгалтай нутгуудад өргөн тархсан. žАспергиллуудийг нимбэгний, хурган чихний хүчил бэлтгэхэд ашиглана. ž A.fumigatus  нь шувууны аспергиллёз гэдэг аюултай өвчнийг үүсгэдэг. žЗарим төрөл нь антибиотик нийлэгжүүлдэг.

Энэ хөгцний салаалсан үндэснээс олон иш салбарлан гарч үзүүр нь томорсоор толгой үүснэ. Толгой дотор жижигхэн үрнүүд байдаг. Толгой ургаж эхлэхдээ цагаан, удах тусам жижиг хар өнгийн цэг болно. Энэ нь бэлгийн ба бэлгийн бус байдлаар үржинэ. Бэлгийн бус үржлээр үржихдээ нахиалж үрждэг. Бэлгийн үржлээр үржихдээ бэлгийн спор үүсгэж үрждэг.

Aspergillus fumigates-ийн конидиофор болон конидиумын хөгжлийн харуулсан байдал. Конидиофор дахь том вакуолуудыг ажиглах хэрэгтэй. Доорх зураас 20 µм-г зааж байна (Hickey et al., 2005).

Aspergillus-ийн төрлийн зарим зүйлийн мөөгнүүд хүн болон бусад амьтдад өвчин үүсгэдэг. Энэ төрлийн хөгц мөөгөөр үүсгэгдсэн өвчинг ерөнхийд нь аспергиллоз хэмээн нэрлэдэг.

Эрдэмтэд Aspergillus-ийн төрлийн олон мөөгнүүдийг идэвхтэй судалсаар байгаа билээ. A. nidulans, A. fumigatus, A. oryzae, A. niger зэргийн геномын дарааллыг бүрэн тодорхойлоод байгаа юм. Холестеролын хэмжээг багасгагч Ловастатин хэмээх эмийг Aspergillus terreus-ийн ялгаруулсан бодисоос гарган авдаг ажээ.

Цэвэр өсгөврийн орчинд ургуулсан Penicillium, Aspergillus spp.–ийн зүйлүүд.

Хөгц мөөгнүүд нь олон төрлийн ач холбогдолтой. Гэхдээ фермент ялгаж авахын хувьд бол ихэнх хөгц мөөгний ялгаруулдаг ферментүүд нь ихэвчлэн ургамлын бүтцэнд ордог целлюлоз, пектинийг задалдаг ферментүүд байдаг. Хөгц мөөгнүүд дундаас хамгийн их судлагдсан төрлүүд болох Penicillium болон Aspergillus-аас олон төрлийн ферментийг ялгаж авдаг. Энэ дундаасаа Aspergillus нь 200 гаруй зүйлийг агуулсан хөгц мөөгний төрөл юм.